Verbinden, vechten, vluchten of bevriezen: de polyvagaal theorie

De polyvagaaltheorie is de wetenschap van connectie. Het biedt nieuwe inzichten in de werking van ons autonome zenuwstelsel. En daarmee inzicht in hoe we ons verbinden met anderen en hoe we veiligheid en onveiligheid ervaren.

Wat is het autonome zenuwstelsel?

Dit is het systeem in je lichaam dat geheel automatisch allerlei processen regelt. Denk daarbij aan je hartslag, ademhaling, spijsvertering en bloeddruk.

Nieuwe inzichten

Eerder werd gedacht dat ons zenuwstelsel bestaat uit twee delen: sympathisch (dat actie mogelijk maakt) en parasympathisch (dat rust en herstel mogelijk maakt). Maar door wetenschappelijk onderzoek nuanceerde psycholoog en neurowetenschapper Stephen Porges de werking van het autonome zenuwstelsel. Hij stelde vast dat het parasympathisch deel bestaat uit twee delen: de ventrale en de dorsale tak. Vandaar de term ‘polyvagaal’: ‘poly’ betekent ‘meerdere’ en ‘vagaal’ verwijst naar ‘vagus’, wat ‘zenuw’ betekent.

Uit welke delen bestaat het autonome zenuwstelsel?

Het polyvagale systeem onderscheidt binnen het autonome zenuwstelsel dus drie subsystemen:

het dorsale parasympathische systeem (de dorsale zenuw)
het sympathische systeem
het ventraal-vagale parasympathische systeem (de vagale zenuw).

Al deze systemen hebben hun oorsprong in de hersenstam.

De tijdlijn van je zenuwstelsel

Evolutionair gezien: het autonome zenuwstelsel heeft zich over de loop der tijd gevormd.

Het dorsale systeem is het oudste. Het bestond al in de meest primitieve levensvormen. Deze zenuw zorgt voor immobilisatie; dat een organisme bij gevaar samentrekt/oprolt/inkrimpt en diens lichaamsfuncties vertragen. Doel is energie besparen en overleven. Dit kan eruit zien als verstijven of zich voor dood houden.

Het sympathisch systeem vormde zich daarna. Het zorgt bij gevaar voor activatie en mobilisatie; de primitieve respons van vechten of vluchten. De hartslag verhoogt, de spierspanning gaat omhoog en er is veel energie in de ledematen. De spijsvertering wordt tijdelijk stilgelegd. Doel is in actie komen en het organisme uit de situatie waar gevaar dreigt krijgen. Dit systeem is vanaf reptielen en vissen aanwezig.

Het nieuwste systeem is het ventrale vagale systeem, dat ook wel het ‘social engagement system’ wordt genoemd. Het zorgt ervoor dat we in verbinding zijn en blijven, zelfs wanneer er conflict ontstaat, mits we voldoende veiligheid ervaren. Het is verbonden met de prefrontale cortex en met de buikholte, het hart, je gezichtsspieren en je stem. Doel is connectie met anderen. Dit systeem is alleen bij zoogdieren aanwezig.

Het bijzondere aan de vagale zenuw is dat hij signalen twee kanten op stuurt: 20% van de informatie die het verstuurt gaat van het brein naar het lichaam, en 80% gaat van het lichaam naar het brein.

Deze drie systemen werken samen, in dienst van je overleving.

Verbinden, vechten, vluchten of bevriezen

Misschien begint het je al te dagen: deze drie delen van je autonome zenuwstelsel komen overeen met jouw ‘staten van zijn’. Namelijk verbinden, vechten, vluchten of bevriezen.

De polyvagaaltheorie verklaart waarom we ons binnen ons autonoom zenuwstelsel voortdurend bewegen door drie staten die horen bij deze drie subsystemen. Namelijk de staten van verbinding (‘vagaal’), mobilisatie: vechten/vluchten (‘sympatisch’) en disconnectie: bevriezen (‘dorsaal’).

Deze theorie gaat ervan uit dat ons systeem altijd werkt met als doel onze overleving. Het past zich aan de omstandigheden waarin je verkeert aan. En doet dat op basis van eerdere ervaringen.

De polyvagaaltheorie is hoopvol

De werking van ons autonome zenuwstelsel wordt gevormd door herhaalde interacties die we in onze jonge kinderjaren hebben. We creëren daardoor een soort ‘autonoom profiel’. En dit proces gaat door tijdens de rest van ons leven. Allerhande ervaringen blijven ons autonome zenuwstelsel vormen. Dit is waarom het kijken door de lens van de polyvagaaltheorie heel hoopvol is: we kunnen ons systeem blijven vormen en dus ook omvormen.

Reguleren en co-reguleren

Ons systeem kunnen we bijsturen door ons zenuwstelsel keer op keer te begeleiden richting een meer gereguleerde staat. Zodat je present kunt zijn in het hier en nu, en je verbonden voelt met je omgeving.

Dat kan door zelfregulatie (wat je solo doet) of door co-regulatie (wat je samen met een ander doet). Een gereguleerde zenuwstelsel is een veerkrachtig zenuwstelsel. En hoe meer veerkracht, hoe beter je kunt omgaan met de uitdagingen van alledag.

Leestips:

Lees het artikel ‘Verbinden, vechten, vluchten of bevriezen: de polyvagaaltheorie’ >>
Lees het artikel ‘Signalen van veiligheid en gevaar - Neuroceptie en de autonome ladder van de polyvagaaltheorie ’ >>

Polyvagaaltheorie in therapie en relaties

Het wetenschappelijk onderzoek van psycholoog en neurowetenschapper Stephen Porges is door therapeut Deborah Dana vertaald naar meer begrijpelijke taal. Zij heeft ook ontdekt hoe we deze kennis kunnen inzetten in (therapeutische) relaties. Ik heb in 2021 een half jaar training gevolgd bij Dana & team en nu deze kennis vertaald naar de praktijk voor mensen die meer inzicht willen krijgen in hun eigen patronen rond relateren met zichzelf en anderen.

Verbinding en veiligheid versterken: de workshop

Tijdens de workshop ‘Verbinding en veiligheid versterken’ kun jij meer leren over de toepassing van de polyvagaaltheorie. Want als jij weet hoe je autonome zenuwstelsel werkt, maar vooral als je leert op te merken hoe jóuw zenuwstelsel functioneert (dus hoe jouw biologie reageert op je omgeving) dan krijg je veel meer begrip voor je eigen manier van doen. Dat start met nieuwsgierigheid: hoe werkt mijn systeem? En dat begrip zorgt ervoor dat je minder schaamte ervaart en het nut inziet van je automatische reacties. En leert bijsturen. Wees welkom om mee te doen, solo of met je partner, broer/zus, vriend(in) of collega.

Even kennismaken?